С.Цогтбаяр: Ном бол тархины фитнес

-ГОЁ ХОББИ, ГОЁ ДАДАЛТАЙ БОЛ ХҮНИЙ АМЬДРАЛ УЙДАМГҮЙ САЙХАН БОЛДОГ-

Уяачид хэн нэгнийхнээ өндөр үнээр авсан хурдан хүлгийг очиж шинждэг. Мөн үнэ цэнэтэй хөөрөг авчихаад бусдыгаа дуудан үзүүл­дэг хүмүүс ч бий. За тэгээд ганган машин авч, хэдэн давхар хаус барьсан хүмүүс ч найз нөхөд, ойр дотныхондоо дуулган дайллага цайллага хийнэ. Харин шог зураач С.Цогтбаяр бидэнд нэгэн сонир­холтой урилга илгээ­лээ. “Ах нь гоё номын сантай болсон. Ирж үзээч” гэв. Яваад очлоо. Мань хүн ёстой л сэт­гэл нь ханачихсан сууж бай­на. Тэдний урлан гэж хэн боловч сатааран саатмаар, нүд баясгах зүйл ихтэй газар юм. Бас дулаахан, цаанаа л нэг сэтгэл татах тухтай.

Гэрэл зургийг Ц.Мягмарсүрэн

Том өрөөнийхөө нэг ха­ныг тэр чигээр нь өнөө номын сангаараа гоёчихжээ. Нээрээ л нүд алдмаар сайхан эд юм. Нэвтэрхий толиуд, сонгодог уран зохиолууд, “Бри­таника”, CD, DVD, альбом гээд бүгдийг нь төрөлжүүлээд өр­жээ. Ямар нэгэн ном унших хэрэг гарвал будилж хайхын зовлонгүй эмх цэгцтэйгээр байрлуулсан байна. Номтой байх сайн. Харин түү­нийгээ сайхан хадгалах, сайн номын сантай байх нь үнэхээр ба­хархмаар ажээ. Номын сан­гаа зураач маань өөрөө за­хиалж хийлгэжээ. Францын “Sogal” хэмээх брэндийн заг­вар материалаар манай “Ган­брос”-ынхон үүнийг ур­ла­сан гэнэ. Нэгэнт л захиалж хийлгэсэн болохоор ном, альбом, DVD-нийхээ хэмжээг нарийн гаргаж тооцсон бай­на. Тийм болохоор номын санд хоосон орон зай байх­гүй. Тэр хэрээрээ цэгцтэй сай­хан харагдана. Өрөөний нө­гөө талд мөн л хоёр том но­мын сантай. Тэдгээр нь өмнө байсан эд. Нэг нь Америкийн нөгөө нь Английн Элчингийн хэрэглэж байсан номын сан­гууд гэсэн. Дуудлага худал­даагаар авчээ. Хажуугийн жижиг өрөө ч номын сантай. Тэнд дандаа Гиннесийн цув­ралууд өрөөтэй харагдана. С.Цогтбаяр зураач Гиннесийн номыг аль 1980-аад оныхоос нь эхлээд цуглуулан авчээ. 2012 оныхыг ч аль хэдийнэ авсан байна. Энэ бүхнийг сонирхонгоо С.Цогтбаяр зу­раачтай цөөн хором хөө­рөлдлөө. Ярианы маань сэ­дэв ном.

–Та номын тавиураа олон хүнд үзүүлэв үү?

-Найз нөхөд, ном сонирх­дог хүмүүс ирж үзсэн. Уг нь би номын тавиурынхаа нээлтийг хийе гэж бодож байсан юм. Эхнэр “сүржиг­нэлээ” гэхээр нь больчихсон. Сай­хан та­виур бол гоё цэгцтэй хараг­дахаас гадна номыг хүндтэй байр сууринд нь залж, хүн­дэлж байгаа гэсэн үг. Ийм тавиуртай болъё гэж их урт удаан хугацаанд хайсан. На­дад орос, америк, англи но­мын тавиурууд байгаа л даа. Тавилгын том том дэлгүүрт номын тавиур байдаггүй. Асуу­хаар “хүмүүс авдаг­гүй юм” гэдэг. Эсвэл оффисын бичиг хэрэг, хавтас хийдэг шүүгээ үзүүлдэг. Номын та­виур бол огт өөр дизайнтай, өөр урлаг юм. Тэгээд л энэ тавиураа захиалж хийлгэсэн. Яг иймэрхүү загвараар манай хэд хэдэн найз захиалсан гэсэн. “Ган­брос”-ынхон сон­голт өргөн, хүссэн өнгөөр нь хийж байгаа гэсэн.

-Ерөнхийлөгчийн зарли­гаар Номын баярын өдөртэй боллоо. Ер нь яагаад манай­хан ном ун­шихаа больчих­сон юм бол оо?

-Номын баярын өдөртэй бол­сон нь Архинаас тат­галзах уриатай адилхан тийм сайхан зүйл юм. Манайхан материаллаг зүйлийг илүү анхаараад оюуны соёлоо орхиод байгаа юм шиг са­нагддаг. Уг нь монголчууд их уншдаг байсан юм. Номын сан, дэлгүүрүүд олон байлаа. Хүүхдүүдийг хүртэл Но­мын сайн нөхөр гэж зарлаж урам­шуулдаг байв. Багаасаа ном их уншсан хүүхэд том болоод тэр хэвээрээ, зөв дадал хүмүү­жилтэй болдог. Одоо хүүхэд залуус интер­нэтээр шальдар бульдар юм ун­шаад болоод байна гэж бодож байгаа. Харин ном унших бол тархины фитнес. Тархийг байнга хөгжүүлж, шинэчилж, шинэ мэдээ­лэл оруулж байх ёстой. Ном ун­шина гэдэг огт дүрсгүй, амт өнгөгүй юмыг уншаад өөрөө сэтгэн бодож амилуулж байдаг. Телевиз, радио бол өөр. Дуу, дүрстэй. “Усан доо­гуур хорин мянган бээр аялсан нь”, “Монте Кристо гүн”-г уншаад бид өөрсдөө сэтгэлдээ төсөөлж, най­руулж, бүтээж байдаг. Сүүлд киног нь үзэхэд миний багадаа ном уншаад төсөөлж байснаас нэг их зөрөөгүй шүү.

-Одоо хүүхдүүд их ал­даатай бичдэг болсон. Бас л ном ун­шихаа больсных гэдэг?

-Хүүхдүүдэд гүнзгий түгээ­мэл мэдлэг дутагдаад байгаа. “АХА” нэвтрүүлгийг үзээд бид гомдоод, харамсаад, огшоод байдаг нь хүүхдүүд ном ун­шихаа байсны нэг илрэл. Ном уншаад байхаар хүн алдаагүй бичдэг болдог. Яа­гаад гэхээр уншсаар байгаад нүдлэгд­чихдэг юм. Монголчууд номоо хүн­дэл­дэг, уншдаг ард түмэн. Бид өөрсдөдөө байсан гэрэл гэгээтэй чанараасаа ийм амар­хан салаад байж бо­лохгүй. Мэдээж, техник тех­ноло­гийн дэвшил сайн. Гэхдээ сүүдэртэй талыг нь мэдэрч, сайныг нь аваад мууг нь орхиод явах хэрэгтэй. Монголын ирээдүй бол­сон хүүх­дүүд ном уншихгүй, мэд­лэг, амьдралын зөв хэв­шил дадал­гүй өсч байгаа нь харамсалтай. Ном уншаагүй, гэгээрээгүй бол хичнээн хө­рөнгө мөнгөтэй байгаад хэ­рэггүй. Мэдлэггүй хүнд мөнгө, эрх мэдэл очвол ямар хор хөнөөлтэй болохыг бид харж л байна шүү дээ.

-Та хэдийнээс ном цуг­луулж эхэлсэн юм бэ?

-Бидний үеийнхэн ном уншиж өссөн. Өөр сонголт ч байгаагүй. Хожим нь “Тон­шуул” сэтгүүлийн дэргэдэх “Учиртай инээд” хамт­лагийн­хантайгаа хөдөө орон нут­гаар их явсан. Хөдөө аймаг, сумын төв дээр очоод номын мухлагийн агуулахад заавал очиж үздэг байлаа. Ховор гоё гоё номнууд тэгж явахдаа их олсон. Зарим газраас шуудай номтой буцаж байсан. Номд дурлана гэдэг зөв шунал юм. Ном ховор байх үеийн шунал маань одоо хүртэл хэвээрээ. Гоё хобби, гоё дадалтай бол хүний амьдрал уйдамгүй гоё болдог. Гэгээрэл гэдэг бол ном унших, сурахын л нэр. Ид шид биш.

-Танд ямар чиглэлийн номнууд илүү түлхүү байна вэ?

-Урлагийн номнууд их. Ал­дартай кинонууд олон бий. Орчин үеийн хөгжмийн тухай бүхэл бүтэн номын сантай. Энэ бол хүмүүст тэр болгон байгаад байдаггүй ховор цуг­луулга. Дэлхийн болоод Мон­голын түүхийн номнууд бай­на. Нэвтэрхий толиуд, шог зургийн ном, сэтгүүл, бур­хны шашинтай холбоотой номууд байна. Ам­жилтад хүрсэн хүмүүсийн намтар гэх мэт хувь хүнийг хөгжүүлэх ном­нууд ч байгаа. Хүмүүс надаас “Энэ номнуудаа бүгдийг нь уншсан уу” гэж их асуудаг. Энэ бол харьцангуй ойлголт юм. Надад зурагт альбом их байдаг. Үүнийг бол уншихгүй үздэг. Нэвтэрхий толиудыг гэхэд л хүн бүгдийг нь нэг нэгэнгүй үзээд суудаггүй. Хэрэгтэй юмаа л хардаг шүү дээ.

-Ховор сонин номнууд их бий юу?

-Этгээд номнууд их бий. Гиннесийн номыг 2012 он хүртэл нь цуглуулсан. Шог зураач Риплей-н “Believe it or Not” номнууд байна. Этгээд сонин шийдэлтэй, стерео, 3D зурагтай номнууд ч байгаа. Ховор ном гэвэл 1905 онд хэвлэсэн Оросын “Живописная Россия” номыг нэрлэж болно. Ренчин гуайн Угсаатны зүйн атлас, Монголын нууц товчооны бүх хувилбарууд байна. Сальвадор Дали, Ван Гог гээд алдарт зураачдын альбомууд бий. Нэр хүндтэй зохиогчдын өөрийнх нь гарын үсэгтэй номууд ч үнэ цэнэтэй байдаг. Ийм номууд олон байгаа.

-Ер нь айлын номын санд ямар номнууд байх ёстой вэ?

-Мэдээж, тухайн хүний ажил мэргэжлийн номнууд байх нь зүйн хэрэг. Түүх, соёл, урлаг, утга зохиол гээд өөр өөрийн сонирхдог сэд­вээрээ л хүмүүс номнуудаа цуг­луулдаг шүү дээ. Ерөнхийлөгч айл бүрийг номын сантай болгох тухай санал хэлж байна лээ. Энэ их зөв санагдсан. Үнэтэй үнэгүй нь хамаа­гүй, айл бүр номын булан­тай, хүүхдүүд нь ном уншдаг байх ёс­той. Номын хүндлэл эндээс эхэлнэ. Амьдралын зөв хандлагын эхлэл энэ юм. Ингэж байж номын авшиг шингэнэ. 
Д.ОЮУНТУЯА